भारत सरकारने २९ जुलै २०२० रोजी नवीन राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण (NEP) २०२० ला मंजूरी दिली. हे शैक्षणिक धोरण भारताच्या शैक्षणिक इतिहासात ३४ वर्षांनंतरचा मोठा बदल आहे. 1968 मध्ये भारत सरकारने पहिले शैक्षणिक धोरण जाहीर केले होते, त्यानंतर दुसरे शैक्षणिक धोरण 1986 मध्ये लागू करण्यात आले.
NEP 2020 चे उद्दिष्ट भारताला जागतिक ज्ञान महासत्ता बनवणे आहे. या धोरणानुसार, प्राथमिक शिक्षणाची रचना 5+3+3+4 अशी असेल. याचा अर्थ, विद्यार्थ्यांना आता 3 वर्षांचे पूर्वप्राथमिक शिक्षण, 3 वर्षांचे प्रारंभिक शिक्षण, 3 वर्षांचे माध्यमिक शिक्षण आणि 4 वर्षांचे उच्च माध्यमिक शिक्षण मिळेल.
NEP 2020 मध्ये अनेक क्रांतिकारक बदल करण्यात आले आहेत. ते खालील प्रमाणे :
- 3 वर्षांचे अनिवार्य पूर्वप्राथमिक शिक्षण
- 12 वर्षांचे अनिवार्य व मुक्त शिक्षण
- त्रिभाषा सूत्र सक्तीचे नाही
- प्रत्येक विद्यार्थ्यासाठी मूलभूत साक्षरता आणि संख्याज्ञान यांचा सर्वोच्च प्राधान्य
- लवचिकता - विद्यार्थ्यांना त्यांच्या अध्ययनाचा मार्ग आणि कार्यक्रम निवडण्याची मुभा असेल
- बहुआयामी शिक्षण - विद्यार्थ्यांना तांत्रिक, व्यावसायिक, मानविकी, कला आणि क्रीडा या सर्व क्षेत्रांमध्ये शिक्षण मिळेल
- जीवन कौशल्य शिक्षण - विद्यार्थ्यांना जीवनात यशस्वी होण्यासाठी आवश्यक जीवन कौशल्ये शिकवली जातील
- स्वायत्तता - शैक्षणिक संस्थांना स्वायत्तता देण्यात येईल जेणेकरून ते त्यांच्या शिक्षण पद्धती आणि अभ्यासक्रमावर निर्णय घेऊ शकतील
- शिक्षकांच्या प्रशिक्षणामध्ये सुधारणा - शिक्षकांना शिक्षण कसे द्यावे याचे उच्चस्तरीय प्रशिक्षण दिले जाईल
- शिक्षणाच्या गुणवत्ता नियंत्रण प्रणालीची स्थापना - शिक्षणाच्या गुणवत्ता नियंत्रण प्रणालीची स्थापना करून भारतातील - शिक्षणाची गुणवत्ता सुधारली जाईल
- हे नवे राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण भारताच्या शिक्षण व्यवस्थेत क्रांती घडवून आणेल. या धोरणामुळे भारताला जागतिक महासत्ता बनण्यासाठी मदत होईल.
NEP 2020 मधील काही महत्त्वाच्या मुद्द्यांबद्दल सविस्तर माहिती :
३ वर्षांचे सक्तीचे पूर्वप्राथमिक शिक्षण: NEP 2020 ने ३ वर्षांचे अनिवार्य पूर्वप्राथमिक शिक्षण सुरू केले आहे. याचा अर्थ, आता प्रत्येक भारतीय मुलाला किमान ३ वर्षे पूर्वप्राथमिक शिक्षण मिळेल. पूर्वप्राथमिक शिक्षणामुळे विद्यार्थ्यांच्या सर्वांगीण विकासाला चालना मिळेल.
१२ वर्षांचे मोफत व सक्तीचे शिक्षण: NEP 2020 ने १२ वर्षांचे अनिवार्य व मुक्त शिक्षण सुरू केले आहे. याचा अर्थ, आता प्रत्येक भारतीय मुलाला किमान १२ वर्षे शिक्षण मिळेल आणि तेही पूर्णपणे मोफत. १२ वर्षे शिक्षणामुळे विद्यार्थ्यांना एक मजबूत शैक्षणिक पाया मिळेल जो त्यांना त्यांच्या भविष्यातील करिअरसाठी तयार करेल.
त्रिभाषा सूत्र सक्तीचे नाही: NEP 2020 ने त्रिभाषा सूत्र सक्तीचे केले नाही. याचा अर्थ, विद्यार्थ्यांना आता तीन भाषा शिकण्याची सक्ती नाही. विद्यार्थी त्यांच्या आवडीनुसार भाषा निवडू शकतात.
प्रत्येक विद्यार्थ्यासाठी मूलभूत साक्षरता आणि संख्याज्ञान यांचा सर्वोच्च प्राधान्य: NEP 2020 ने प्रत्येक विद्यार्थ्यासाठी मूलभूत साक्षरता आणि संख्याज्ञान यांचा सर्वोच्च प्राधान्य दिला आहे. याचा अर्थ, प्रत्येक विद्यार्थ्याला किमान वाचणे, लिहिणे आणि अंकगणित या मूलभूत कौशल्ये आत्मसात करणे आवश्यक आहे.
लवचिकता - विद्यार्थ्यांना त्यांच्या अध्ययनाचा मार्ग आणि कार्यक्रम निवडण्याची मुभा असेल: NEP 2020 मध्ये विद्यार्थ्यांना त्यांच्या अध्ययनाचा मार्ग आणि कार्यक्रम निवडण्याची मुभा दिली आहे. याचा अर्थ, विद्यार्थी त्यांच्या आवडीनुसार विषय निवडू शकतात आणि त्यांच्या स्वतःच्या गतीनुसार शिकू शकतात.
बहुआयामी शिक्षण - विद्यार्थ्यांना तांत्रिक, व्यावसायिक, मानविकी, कला आणि क्रीडा या सर्व क्षेत्रांमध्ये शिक्षण मिळेल: NEP 2020 मध्ये विद्यार्थ्यांना बहुआयामी शिक्षण प्रदान करण्याचा प्रस्ताव आहे. याचा अर्थ, विद्यार्थ्यांना तांत्रिक, व्यावसायिक, मानविकी, कला आणि क्रीडा या सर्व क्षेत्रांमध्ये शिक्षण मिळेल. ही एक महत्त्वाची बाब आहे कारण आजच्या युगात विद्यार्थ्यांना विविध कौशल्ये आणि ज्ञान असणे आवश्यक आहे.
जीवन कौशल्य शिक्षण - विद्यार्थ्यांना जीवनात यशस्वी होण्यासाठी आवश्यक जीवन कौशल्ये शिकवली जातील: NEP 2020 मध्ये जीवन कौशल्य शिक्षणाला महत्त्व देण्यात आले आहे. याचा अर्थ, विद्यार्थ्यांना जीवनात यशस्वी होण्यासाठी आवश्यक जीवन कौशल्ये, जसे की समस्या सोडवणे, निर्णय घेणे, संवाद कौशल्ये आणि नेतृत्व कौशल्ये शिकवली जातील.
स्वायत्तता - शैक्षणिक संस्थांना स्वायत्तता देण्यात येईल जेणेकरून ते त्यांच्या शिक्षण पद्धती आणि अभ्यासक्रमावर निर्णय घेऊ शकतील: NEP 2020 मध्ये शैक्षणिक संस्थांना स्वायत्तता देण्यात येईल. याचा अर्थ, शैक्षणिक संस्था त्यांच्या शिक्षण पद्धती आणि अभ्यासक्रमावर स्वतः निर्णय घेऊ शकतील. हे एक महत्त्वपूर्ण पाऊल आहे कारण ते शैक्षणिक संस्थांना त्यांच्या शिक्षण प्रणालीमध्ये सुधारणा करणे अधिक सोयीस्कर करेल.
शिक्षकांच्या प्रशिक्षणामध्ये सुधारणा - शिक्षकांना शिक्षण कसे द्यावे याचे उच्चस्तरीय प्रशिक्षण दिले जाईल: NEP 2020 मध्ये शिक्षकांच्या प्रशिक्षणात सुधारणा करण्याचा प्रस्ताव आहे. याचा अर्थ, शिक्षकांना शिक्षण कसे द्यावे याचे उच्चस्तरीय प्रशिक्षण दिले जाईल. हे एक महत्त्वपूर्ण पाऊल आहे कारण ते शिक्षकांना प्रभावी शिक्षण देण्यात सक्षम करेल.
शिक्षणाच्या गुणवत्ता नियंत्रण प्रणालीची स्थापना - शिक्षणाच्या गुणवत्ता नियंत्रण प्रणालीची स्थापना करून भारतातील शिक्षणाची गुणवत्ता सुधारली जाईल: NEP 2020 मध्ये शिक्षणाच्या गुणवत्ता नियंत्रण प्रणालीची स्थापना करण्याचा प्रस्ताव आहे. याचा अर्थ, भारतातील सर्व शैक्षणिक संस्थांची गुणवत्ता नियमितपणे तपासली जाईल आणि सुधारण्यात येईल. ही एक महत्त्वपूर्ण बाब आहे कारण ती भारतातील शिक्षणाची गुणवत्ता सुधारण्यास मदत करेल.
NEP 2020 एक महत्त्वपूर्ण दस्तावेज आहे जो भारताच्या शिक्षण प्रणालीमध्ये क्रांती घडवून आणेल. या धोरणामुळे भारताला जागतिक ज्ञान महासत्ता बनण्यासाठी मदत होईल.
अशाप्रकारे, NEP 2020 एक महत्त्वपूर्ण धोरण आहे जे भारताच्या शिक्षण प्रणालीमध्ये क्रांती घडवून आणेल. या धोरणामुळे भारताला जागतिक ज्ञान महासत्ता बनण्यासाठी मदत होईल.
मित्रांनो, तुम्हाला या ब्लॉग पोस्ट आवडली आहे का? तुम्हाला NEP 2020 मध्ये कोणत्या बदलांचा प्रस्ताव आहे ते आवडले का? तुम्हाला या बदलांचा भारताच्या शिक्षण प्रणालीवर कसा परिणाम होईल असे वाटते? कृपया तुमचे विचार या पोस्टच्या कमेंट बॉक्समध्ये शेअर करा.
धन्यवाद!
