चॅट  जीपीटी म्हणजे काय ? | what is chat gpt in marathi

नमस्कार मित्रांनो! आज आपण एका अत्यंत रोचक विषयावर बोलणार आहोत - कृत्रिम बुद्धिमत्ता किंवा Artificial Intelligence (AI) आणि त्यातील एक नवीन क्रांतिकारक तंत्रज्ञान, ChatGPT. या लेखात आपण या गुंतागुंतीच्या विषयाला सोप्या भाषेत आणि रोजच्या जीवनातील उदाहरणांसह समजून घेणार आहोत. तर चला, सुरू करूया!


30 नोव्हेंबर 2022 रोजी Open AI नावाच्या कंपनी ने AI वर आधारित चॅट बॉट ChatGPT लाँच केला. (लिंक : https://chatgpt.com/) हा चॅट बॉट एक प्रोटोटाइप म्हणून लाँच करण्यात आला होता.परंतु पहिल्या पाच दिवसातच या चॅट बॉट ने 10 लाख वापरकर्त्यांच्या टप्पा ओलांडला. त्याच्या पुढील दोन महिन्यातच चॅट जीपीटी च्या वापरकर्त्यांची संख्या 10 कोटी च्याही पुढे गेली. इंटरनेट च्या इतिहासात इतक्या कमी वेळात 10 कोटी युजर चा टप्पा ओलांडणारे चॅट जीपीटी हे सर्वात वेगवान पोर्टल ठरले. यापूर्वी 2004 साली लाँच झाल्यानंतर फेसबुक ला 10 कोटी वापरकर्ते जोडण्यासाठी साडे चार वर्ष, त्यानंतर इंस्टाग्राम(2010) ला अडीच वर्ष, तर सध्याचे सुप्रसिद्ध ऍप टिकटॉक(2016) ला 1 वर्ष लागले होते.

1. कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) म्हणजे काय?

AI म्हणजे काय हे समजण्यासाठी, आपण प्रथम 'बुद्धिमत्ता' म्हणजे काय हे समजून घेऊ. बुद्धिमत्ता म्हणजे शिकण्याची, समजण्याची आणि समस्या सोडवण्याची क्षमता. आता, जेव्हा आपण ही क्षमता यंत्रांमध्ये (जसे की संगणक किंवा रोबोट) निर्माण करतो, तेव्हा त्याला आपण कृत्रिम बुद्धिमत्ता म्हणतो.

सोप्या शब्दात सांगायचे तर, AI म्हणजे अशी यंत्रे जी मानवांसारखे विचार करू शकतात, शिकू शकतात आणि समस्या सोडवू शकतात.

रोजच्या जीवनातील AI ची उदाहरणे:

स्मार्टफोन मधील व्हॉइस असिस्टंट: उदाहरण- तुम्ही तुमच्या फोन मधील Google Assistant ला विचारता, "आज हवामान कसे आहे?" आणि तो तुम्हाला उत्तर देतो. हे AI चे एक साधे उदाहरण आहे. फोन तुमचे प्रश्न समजतो, माहिती शोधतो आणि तुम्हाला उत्तर देतो.

सोशल मीडिया वरील फोटो टॅगिंग: उदाहरण- तुम्ही फेसबुकवर फोटो अपलोड करता आणि ते आपोआप तुमच्या मित्रांना ओळखते आणि टॅग करते. हे AI फोटोमधील चेहरे ओळखून करते.

ऑनलाइन शॉपिंग सूचना: उदाहरण: तुम्ही अॅमेझॉनवर एक पुस्तक खरेदी केले आणि नंतर ते तुम्हाला तशाच प्रकारची इतर पुस्तके सुचवते. हे AI तुमच्या आवडीनिवडी शिकून करते.

स्पॅम ईमेल फिल्टर: उदाहरण: तुमच्या ईमेल इनबॉक्समध्ये बरेच स्पॅम मेल येत नाहीत कारण AI त्यांना ओळखून वेगळे करते.

GPS नेव्हिगेशन: उदाहरण: तुम्ही Google Maps वापरून एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी जाता. ते तुम्हाला सर्वात चांगला मार्ग दाखवते आणि वाहतुकीची स्थिती लक्षात घेऊन वेळेचा अंदाज देते. हे सर्व AI च्या मदतीने होते.

2. ChatGPT ची ओळख

आता आपण AI च्या एका विशेष प्रकाराबद्दल बोलूया - ChatGPT. 'Chat' म्हणजे गप्पा मारणे आणि 'GPT' म्हणजे 'Generative Pre-trained Transformer', ChatGPT हे एक प्रकारचे लार्ज लँग्वेज मॉडेल(LLM) आहे. लार्ज लँग्वेज मॉडेल(LLM) हा एक जनरेटिव्ह आर्टिफिशिअल इंटेलिजन्सचा (कृत्रिम बुद्धिमत्तेचा) प्रकार आहे.

साध्या भाषेत, ChatGPT हे एक AI आहे जे मानवांसारखे संभाषण करू शकते.

ChatGPT कसे काम करते?

ChatGPT चे कार्य समजण्यासाठी, एका विशाल ग्रंथालयाची कल्पना करा. या ग्रंथालयात जगातील सर्व विषयांवरील पुस्तके आहेत. आता कल्पना करा की एक हुशार विद्यार्थी (ChatGPT) या सर्व पुस्तकांचा अभ्यास करतो आणि त्यातील माहिती लक्षात ठेवतो.

जेव्हा तुम्ही ChatGPT ला एखादा प्रश्न विचारता, तेव्हा तो 'विद्यार्थी' त्याच्या 'ग्रंथालयातील' माहिती वापरून उत्तर तयार करतो. परंतु ते केवळ माहिती कॉपी-पेस्ट करत नाही, तर त्या माहितीचा वापर करून नवीन, संदर्भानुसार योग्य उत्तर तयार करते.

ChatGPT काय करू शकते?

चॅट जीपीटी ला प्रश्न विचारून किंवा शाब्दिक सूचना (प्रॉम्प्ट) देऊन आपण उत्तर किंवा हवी ती माहिती / मजकूर तयार करू शकतो. बनवताना चॅट जीपीटी ने बनवलेला हा मजकूर संपूर्णपणे नवीन, यापूर्वी कोणीही न लिहिलेला मजकूर तयार करतो. थोडक्यात व्हाट्स अप वर जसे आपण एखाद्या व्यक्तीशी चॅट करतो अगदी तसेच, पण समोरून प्रतिसाद देणारा हा AI असतो.

चॅट जीपीटी ला विचारलेला प्रश्नाला प्रॉम्प्ट () म्हणतात. हा प्रॉम्प्ट नेमका, सुस्पष्ट व जितका सविस्तर असेल तितकेच समर्पक उत्तर वापरकर्त्याला मिळते. हवी ती माहिती मिळवण्यासाठी योग्य व प्रभावी प्रश्न तयार करण्याच्या कौशल्यास ‘प्रॉम्प्ट इंजिनिअरिंग’ म्हणतात.

चॅट जीपीटी सारखी AI मॉडेल काय करू शकतात याची काही थक्क करणारी उदाहरणे -

प्रश्नांची उत्तरे देणे: एखाद्या विशिष्ट विषयावर आधारित संशोधन अथवा स्पष्टीकरणात्मक माहिती लिहिण्यासाठी यापूर्वी एखाद्या विद्यार्थ्याला अनेक संदर्भ पुस्तके, वेबसाईटव वरील लेख वाचून, विविध मुद्दे एकत्र करून त्यापासून अभ्यासपूर्ण निबंध लिहिण्यासाठी यापूर्वी खूप मेहनत व वेळ खर्च होत असे. चॅट जीपीटी मुळे वेळेची व पैशाची खूप बचत होईल. उदाहरण- तुम्ही विचारता, "सूर्य का पिवळा दिसतो?" आणि ChatGPT तुम्हाला सविस्तर उत्तर देईल.

लेख कथा किंवा कविता लिहिणे: सर्जनशीलता किंवा कल्पकता वापरून फक्त मनुष्यच एखादी कलाकृती बनवू शकतो या विधानाला आव्हान देणारी किंबहुना त्याहून सरस कविता, लेख किंवा कथा काही क्षणात चॅट जीपीटी लिहू शकतो. उदाहरण- तुम्ही सांगता, "एक छोटी गोष्ट लिही ज्यात एक मांजर आणि एक पक्षी मित्र होतात." आणि ChatGPT तुम्हाला स्वतः ची सर्जनशीलता व कल्पकता वापरून तुम्ही दिलेल्या सूचनेनुसार एक छानशी कथा लिहून देईल.

कोडिंगमध्ये मदत: चॅट जीपीटी सारखे ए आय मॉडेल इतके विकसित झाले आहेत की, जो संगणक कोड एखाद्या नवख्या प्रोग्रामर ला लिहिण्यासाठी आठवडे किंवा महिने लागतील, तो कोड चॅट जीपीटी काही सेकंदात लिहू शकतो. उदाहरण- तुम्ही विचारता, "Python मध्ये एक प्रोग्राम लिहा जो 1 ते 100 पर्यंत संख्यांची बेरीज करेल." आणि ChatGPT तुम्हाला तो कोड लिहून देईल.

भाषांतर: उदाहरण- तुम्ही एक इंग्रजी वाक्य देता आणि त्याचे मराठीत भाषांतर करायला सांगता, आणि ChatGPT ते करून देईल.

व्याकरण दुरुस्ती: उदाहरण- तुम्ही एक चुकीचे वाक्य देता आणि ChatGPT त्यातील चुका दुरुस्त करून देईल.

चित्र किंवा प्रतिमा बनवणे: DALL-E, Midjourney, LeonardoAI सारखे जनरेटिव्ह ए आय मॉडेल दिलेल्या सूचनेनुसार वास्तविक चित्र किंवा फोटो प्रमाणे प्रतिमा तयार करून देतात किंवा दिलेल्या चित्र/फोटो मध्ये हवे ते बदल काही क्षणांमध्ये करून दतात.

व्हिडीओ बनवणे: प्रतिमा निर्मिती मॉडेल्स प्रमाणेच कृत्रिम व्हिडीओ निर्मिती मॉडेल्स ही वास्तविक जगात चित्रित केलेल्या व्हिडीओ प्रमाणे हुबेहूब व वास्तविक वाटणारे व्हिडीओ बनवू शकतात, किंवा दिलेला व्हिडीओ एडिट करून देऊ शकतात.

ध्वनी बनवणारे मॉडेल: एखाद्या व्यक्तीच्या आवाजासारखा हुबेहूब आवाज / ध्वनी बनवणारे मॉडेल ही आज ऑनलाईन उपलब्ध आहे. या मॉडेल च्या साहाय्याने कोणताही मजकूर अथवा संभाषण असलेली ऑडिओ एखाद्या व्यक्तीच्या आवाजात हे मॉडेल सहज बनवू शकतात.

चॅट जीपीटी इतके लोकप्रिय का आहे?

चॅट जीपीटी हे अनेक कारणांमुळे लोकप्रिय आहे. यात काही खालीलप्रमाणे आहेत:

सर्जनशीलता: चॅट जीपीटी विविध प्रकारची सर्जनशील सामग्री तयार करू शकते, जसे की लेख, कविता, कथा, स्क्रिप्ट, संगीत, ईमेल, पत्रे इत्यादी.

माहितीपूर्ण: चॅट जीपीटी आपल्या प्रश्नांची माहितीपूर्ण उत्तरे देऊ शकते, जरी ते खुले, आव्हानात्मक किंवा विचित्र असले तरीही.

उपयोगी: चॅट जीपीटी विविध प्रकारच्या कार्यांसाठी वापरले जाऊ शकते, जसे की रिज्युमे बनवणे, भाषांतर करणे आणि कोड लिहिणे.

वापरकर्ता-अनुकूल: चॅट जीपीटी वापरण्यास सोपे आहे, जरी तुम्हाला कृत्रिम बुद्धिमत्तेचा अनुभव नसला तरीही.

3. चॅट जीपीटीच्या मर्यादा:

चॅट जीपीटी हे जरी एक शक्तिशाली साधन असले तरी त्याच्या काही मर्यादा आहेत. यात काही खालीलप्रमाणे आहेत:

तथ्यांची शुद्धता: चॅट जीपीटी मोठ्या प्रमाणात डेटावर प्रशिक्षित केलेले असले तरी, ते नेहमीच अचूक माहिती देत नाही. माहितीची तथ्यात्मक शुद्धता तपासण्यासाठी बाहेरील स्रोतांचा वापर करणे आवश्यक आहे.

पूर्वग्रह: ज्या डेटावर चॅट जीपीटी प्रशिक्षित केले आहे त्यामध्ये असलेले पूर्वग्रह त्याच्या उत्तरांमध्ये प्रतिबिंबित होऊ शकतात. याचा अर्थ असा की चॅट जीपीटी कधी कधी पूर्वग्रहीत माहिती देऊ शकते.

सर्जनशीलतेची मर्यादा: चॅट जीपीटी विविध प्रकारची सर्जनशील सामग्री तयार करू शकते, परंतु काही लोकांचे असे मत आहे की ही खरी सर्जनशीलता नसून फक्त डेटावर आधारित आहे.

निरीक्षणाची कमतरता: चॅट जीपीटीला जगाचा अनुभव नाही. त्यामुळे ते वास्तविक जगात घडणाऱ्या गोष्टींचे संदर्भ समजू शकत नाही आणि त्यानुसार प्रतिसाद देऊ शकत नाही.

नैतिक वापर: ChatGPT चा गैरवापर करून अनैतिक किंवा अवैध गोष्टी करणे शक्य आहे. उदाहरण: विद्यार्थी त्याचा वापर करून स्वतःचे गृहपाठ पूर्णपणे लिहून घेऊ शकतात, जे शैक्षणिकदृष्ट्या योग्य नाही.

व्यक्तिगत माहितीची गोपनीयता: ChatGPT शी संवाद साधताना व्यक्तिगत माहिती देणे धोकादायक असू शकते. उदाहरण: तुमचा बँक खाते क्रमांक किंवा पासवर्ड ChatGPT ला सांगणे सुरक्षित नाही.

4. पर्यायी चॅट बॉट्स

आजघडीला चॅट जीपीटीला तोडीस तोड अशी अनेक चॅट बॉट्स उपलब्ध आहेत.

1. गुगल चे जेमिनी
    लिंक : https://gemini.google.com/app

2. अँथ्रोपिक चे Claude
    लिंक : https://claude.ai/chats

3. फेसबुक चे Meta AI
    फेसबुक व व्हाट्स ऍप द्वारे वापरता येतात.

4. ट्विटर Groq
    ट्विटर ऍप च्या पेड प्लॅन मधून वापरता येते.

5. AI चॅटबॉट्सचे भविष्य

AI तंत्रज्ञान वेगाने विकसित होत आहे, आणि भविष्यात आपण अधिक प्रगत AI चॅटबॉट्स पाहू शकतो. या भविष्यकाळातील AI कशा असतील याची काही उदाहरणे पाहूया:

शिक्षण क्षेत्रात: भविष्य: प्रत्येक विद्यार्थ्याला त्याच्या गतीने आणि शिकण्याच्या पद्धतीनुसार शिकवणारे वैयक्तिक AI शिक्षक. उदाहरण: ऋषी नावाच्या विद्यार्थ्याला गणित शिकण्यात अडचण येते. त्याचा AI शिक्षक त्याच्या कमकुवत क्षेत्रांचे विश्लेषण करून त्यानुसार अभ्यासक्रम तयार करेल आणि त्याला विशेष लक्ष देऊन शिकवेल.

आरोग्यसेवा क्षेत्रात: भविष्य: 24/7 उपलब्ध असणारे AI डॉक्टर जे तुमच्या आरोग्याचे सतत निरीक्षण करतील. उदाहरण: सीमा ताई यांच्या शरीरावर लावलेला एक छोटासा सेन्सर त्यांच्या शरीरातील बदल नोंदवतो. जर त्यांच्या रक्तदाबात अचानक वाढ झाली, तर AI डॉक्टर त्यांना लगेच सूचना देईल आणि आवश्यक असल्यास रुग्णवाहिका बोलावेल.

ग्राहक सेवा क्षेत्रात: भविष्य: प्रत्येक ग्राहकाच्या गरजा आणि प्राधान्यक्रम समजून घेणारे अत्यंत प्रगत AI असिस्टंट. उदाहरण: जयेश एका ऑनलाइन स्टोअरमधून कपडे खरेदी करत आहे. AI असिस्टंट त्याच्या मागील खरेदी, आकारपसंती आणि रंगपसंती लक्षात ठेवून त्याला अचूक शिफारसी देईल. तसेच, जयेशच्या प्रश्नांना ते इतके नैसर्गिकरीत्या उत्तर देईल की त्याला वाटेल की तो खऱ्या माणसाशी बोलत आहे.

वाहतूक व्यवस्थापनात: भविष्य: संपूर्ण शहराची वाहतूक व्यवस्था नियंत्रित करणारे AI सिस्टम. उदाहरण: पुण्यातील सर्व ट्रॅफिक सिग्नल एका केंद्रीय AI सिस्टमशी जोडलेले असतील. जर एखाद्या रस्त्यावर अपघात झाला, तर AI लगेच पर्यायी मार्ग सुचवेल, आणि त्या मार्गावरील सिग्नलची वेळ बदलून वाहतूक सुरळीत करेल.

पर्यावरण संरक्षणात: भविष्य: जंगले आणि वन्यजीवांचे संरक्षण करणारे AI सिस्टम. उदाहरण: महाराष्ट्रातील टायगर रिझर्व्हमध्ये AI-आधारित कॅमेरे लावले जातील. हे कॅमेरे वाघांची हालचाल नोंदवतील, शिकाऱ्यांना ओळखतील आणि जंगलातील अवैध क्रियाकलाप शोधून काढतील.

६. निष्कर्ष

AI आणि ChatGPT सारखे तंत्रज्ञान आपल्या जीवनात क्रांती घडवत आहेत. ते आपल्याला अनेक कामे सोपी करून देत आहेत आणि नवनवीन शक्यता उघडत आहेत. उदाहरणार्थ:

    वेळेची बचत: AI आपली नेहमीची कामे (जसे की ईमेल लिहिणे, माहिती शोधणे) वेगाने करू शकते, ज्यामुळे आपल्याला     अधिक महत्त्वाच्या कामांसाठी वेळ मिळतो.

    शिक्षणाची नवी पद्धत: AI विद्यार्थ्यांना त्यांच्या गतीने शिकण्यास मदत करू शकते, ज्यामुळे प्रत्येकाला त्याच्या                 क्षमतेनुसार शिकता येईल.

    वैद्यकीय प्रगती: AI डॉक्टरांना अधिक अचूक निदान करण्यास आणि नवीन औषधे शोधण्यास मदत करू शकते.

    नवकल्पनांना चालना: AI आपल्याला नवीन कल्पना सुचवू शकते, ज्यामुळे आपण अधिक सृजनशील होऊ शकतो.
    परंतु, या तंत्रज्ञानाचा वापर करताना आपण सावध राहणे महत्त्वाचे आहे:

    मानवी मूल्यांचे महत्त्व: AI किती ही प्रगत असली तरी, मानवी भावना, नैतिकता आणि निर्णयक्षमता यांचे महत्त्व कधीही         कमी होणार नाही.

    गोपनीयता: AI सिस्टम्स बरेच डेटा गोळा करतात, म्हणून आपली वैयक्तिक माहिती सुरक्षित राखण्याची काळजी घ्यावी.

    नैतिक वापर: AI चा वापर समाजहिताच्या कामांसाठी व्हावा, त्याचा दुरुपयोग टाळावा.

    सतत शिक्षण: AI च्या युगात आपल्याला सतत नवीन कौशल्ये शिकत राहावे लागेल.

शेवटी, लक्षात ठेवा की AI ही एक साधन आहे, आपली सहाय्यक आहे. ती आपल्या बुद्धीची पूर्ण जागा घेऊ शकत नाही. AI बद्दल जाणून घ्या, त्याचा वापर करा, परंतु नेहमी स्वतःच्या विवेकबुद्धीने निर्णय घ्या.

AI च्या या रोमांचक युगात, आपली मानवी बुद्धिमत्ता, भावना, नैतिकता आणि सृजनशीलता यांचे महत्त्व कधीही कमी होणार नाही. उलट, या मानवी गुणांची किंमत कदाचित अधिकच वाढेल. म्हणूनच, तंत्रज्ञानाचा स्वीकार करत असतानाच आपल्या मानवी गुणांना जपणे आणि विकसित करणे हेच खरे आव्हान आहे.

आशा आहे की या लेखाने तुम्हाला AI आणि ChatGPT बद्दल सखोल माहिती मिळाली असेल. हे तंत्रज्ञान आपल्या भवितव्याचा एक महत्त्वाचा भाग बनणार आहे, त्यामुळे त्याबद्दल जाणून घेणे आणि त्याचा सकारात्मक वापर करणे महत्त्वाचे आहे. AI च्या या नवीन युगात स्वागत आहे!